کد مطلب:102394 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:391

پژوهش و بررسی در هر رشته ای از دانش یا در هر كتاب، شیوه ی خاص خود را دارد و این ویژگی پس از رعایت نكات كلی و اولیه ایست كه برای هر تحقیق و بررسی بایسته به نظر می رسد. نكات كلی ضروری برای هر تحقیق بدین قرار است:

داشتن تصمیم، احساس نیازی دردمندانه برای تحقیق، برخورداری از اخلاص و نیت پاك، توكل همه جانبه به خدا، ایمان داشتن به هدف تحقیق، دارا بودن پشتكار و شكیبایی و بردباری در جریان پژوهش.

كارهای زیر برای هر بررسی و تحقیق بایسته است:

روشن كردن موضوع تحقیق، فراهم ساختن وسائل كار، اعم از كتاب و كاغذ و مانند اینها و ریختن یك برنامه ی منظم و مرتب.

پس از به وجود آمدن حالات نخستین و فراهم ساختن امور دسته ی دوم، به شیوه ی خاص تحقیق می پردازیم كه در این جا شیوه ی پژوهش و بررسی در نهج البلاغه مورد نظر است:

1- داشتن آشنایی با نهج البلاغه به اندازه ی لازم، چنانكه در فصلهای گذشته نمونه ای از این آشناییها را مورد بررسی قرار دادیم. البته برای پژوهشگر آشنایی بیشتر و گسترده تری لازم است و شایسته است بدین منظور به منابع عمیقتر و مفصلتری مراجعه كند.

2- فراهم ساختن نسخه ی صحیح و مطمئنی از نهج البلاغه و شرح یا شرحهای

[صفحه 46]

آن و در حد توان و ضرورت، دسترسی پیدا كردن به منابع و ماخذ و احیانا مستدركهای نهج البلاغه.

3- توجه بدین نكته كه نهج البلاغه یك كتاب تخصصی كه در موضوع ویژه ای و رشته ی معینی از علوم انسانی یا تجربی نگاشته شده باشد نیست، بلكه همانند دیگر منابع معارف اسلامی چون قرآن و احادیث نبوی، هدف اصلی آن: هدایت بشر به سوی پروردگار است و موضوعات گوناگونی كه در آن دیده می شود، راههای متعدد این هدایت است كه در مناسبتهای مختلف و به شیوه هائی خاص، در پیش پای انسانهای حقیقت جوی و دانش پژوه گذاشته شده، پس از قرآن و رهنمودهای رسول گرامی اسلام، بهترین و روشنترین وسیله برای پیمودن راه تكامل و تعالی و نیرومندترین انگیزه برای رفتن است.

4- شایسته است پژوهش كننده در نهج البلاغه توجه داشته باشد كه آنچه در این كتاب گرانقدر گرد آمده گزیده ای از سخنان، نوشته ها، فرمانها، دعاها، پندها و آموزشهای امیرالمومنین علی بن ابیطالب است و همچون قرآن از كلیت و جامعیت برخوردار نیست، از طرف دیگر، مانند احادیث و روایاتی كه از رسول اكرم رسیده، دستخوش اختلاف در نقل، تكرار، كم و زیاد شدن و احیانا تحریف هم گردیده است، از این دو نكته گذشته، می توان گمان برد كه برخی از كلمات و عبارات، یا از ابتدا تا هنگامی كه بدست سید رضی رسید است، یا از آن پس تا امروز، دستخوش فراموشی سپارندگان آنها به یكدیگر، یا نویسندگان و نگارندگانش در كتابها و احیانا اعمال سلیقه ها یا غرضورزیها یا نادانیها هم شده باشد، در عین حال، می توان از نهج البلاغه ی موجود، با توجه به ویژگیهایش كه برخی از آنها برشمرده شد، كمال استفاده را برد و بیشترین بهره را به دست آورد و راه زندگی انسانی و افتخار آمیز را در این جهان و فلاح و رستگاری را در آن جهان جست و یافت.

5- هماهنگی و انسجام و پیوند در میان مطالب گوناگون موجود در

[صفحه 47]

نهج البلاغه، یكنواختی در معنا و یكپارچگی در موضوعات، به روشنی دریافت می شود، نباید در نهج البلاغه به دنبال موضوع خاصی رویم و آن را جدای از موضوعات دیگر بدانیم. در این نظام فكری و هدایتی: تقوی با جهاد، سیاست با اقتصاد، زهد با پویائی در زندگی، شناخت دنیا با تلاش در بهتر كردن وضع مجتمع، وظایف اجتماعی با تكالیف فردی از هم جدا نیستند، آموزشهای علوی در تربیت، با جهاد و روزه و زكات، گرفتن خراج و شیوه ی درست مدیریت و برخورد با مردم و تسبیح و تحمید و آموزش توحید با شریعت و طریقت و فلسفه و فرهنگ با اقتصاد و معیشت، درس گرفتن از تاریخ گذشتگان با برنامه ریزی برای حال و آیندگان، بر كرسی استادی نشستن و فتوی دادن با نشستن بر منبر قضاوت، به دست گرفتن اداره ی یك ناحیه با احراز فرماندهی یك سپاه، همه و همه در نهج البلاغه با هم پیوند دارند كه در مجموع «یك نظام فكری توحیدی» را تشكیل می دهند.

6- با توجه به نكات فوق، پژوهشگر ابراز تحقیق را فراهم كرده موضوع خاصی را كه در نظر دارد بدین ترتیب پیگیری می كند:

الف: یكبار موضوع را در نهج البلاغه یا منابع دیگر تحقیق می خواند و جنبه های گوناگون آن را به ذهن می سپرد،

ب: موضوع تحقیق را به موضوعات كوچكتر و عناوین فرعی تقسیم كرده هر یك را روی فیش (كه قطعات یك اندازه ای از كاغذهای مختلف است) می نویسد،

ج: بار دوم به نهج البلاغه و دیگر منابع رجوع كرده، خصوصیات و نشانی هر یك را در هر كجا كه دید روی فیش یادداشت می كند،

د: فیشها را جرح و تعدیل و مرتب و منظم و كم و زیاد و مقدم و موخر می كند، 2آنچه را زائد یافته به كناری می گذارد، جای معین هر موضوع فرعی را مشخص می كند،

ه: پیش از انتقال موضوعات به روی كاغذ، مقدمه ای مربوط به موضوع برای

[صفحه 48]

آماده كردن ذهن خود و دیگران می نویسد، آنگاه مطالب موضوع تحقیق را به شكل فصل و عنوان اصلی و فرعی می نویسد و ارتباط آنها را نشان می دهد و به شكلی تحلیلی در ذیل هر فصل یك برداشت شخصی و اظهار نظر می كند و سرانجام، یك جمع بندی و نتیجه گیری كلی هم در انتهای تحقیق به عمل می آورد،

و: فهرست مطالب در ابتدای كار، فهرست منابع و ماخذ مورد استفاده در انتهای تحقیق، فصل بندی و نقطه گذاری در سراسر مقدمه و متن و نتیجه گیری، یك روی صفحه و یك سطر در میان نوشتن از ضرورتهای ظاهری تحقیق، رعایت ارتباط منطقی در میان مطالب، استدلال در برداشتها و اظهار نظر تحلیلی، عدم تكرار موضوعات، آوردن شواهد لازم و بجا از قرآن و حدیث و شعر و نكات دیگر در محل خود نیز، از لوازم معنوی و محتوایی پژوهش است.

7- توجه بدین نكته نیز ضروریست كه رعایت انسجام و ارتباط میان موضوعات مورد بررسی در نهج البلاغه، با انتخاب یك موضوع معین و محدود جهت تحقیق منافات ندارد، مهم آنست كه ما ارتباط مطالب با یكدیگر را بدانیم، نه اینكه همه ی مطالب را با هم درآمیزیم و نتیجه ی مشخصی به دست نیاوریم. مثلا: تقوی و زهد و معرفی دنیا، جهاد و سیاست، اقتصاد و خراج و مالیات، تعلیم و تربیت، تاثیر قرآن یا حدیث بر نهج البلاغه، شعر و ادب و علوم بلاغی، ضرب المثل و مثلهای قرآن در نهج البلاغه، فلسفه ی تاریخ، جهانبینی توحیدی، شناخت، كائنات و خلقت، اسماء و صفات الهی، فلسفه ی زندگی، نبوت و امامت و ولایت، معرفی قرآن و اسلام و رسول اكرم، قسط و عدالت و انصاف و مساوات، شورا و مردم و مدیریت، ظلم و جور و بی انصافی و اجحاف، جود و كرم و شجاعت و صله ی رحم، بخل و حسد و دنائت و ترس، خودخواهی و تكبر، ایثار و فداكاری، دعا و عرفان و توبه و استغفار، ایمان و نفاق و كفر، یقین و علم و فضیلت و مانند اینها هر یك به تنهائی می تواند موضوع تحقیق در نهج البلاغه باشد.

[صفحه 49]

منابع مورد استفاده برای آشنا شدن بیشتر با نهج البلاغه و بررسی و پژوهش:

آشنائی با نهج البلاغه، سید محمد مهدی جعفری، انتشارات امیركبیر.

آیین جهاد از دیدگاه امام علی علیه السلام، هیات تحریریه ی بنیاد نهج البلاغه.

از علی آموز، بنیاد نهج البلاغه.

استناد نهج البلاغه، استاد امتیاز علی خان عرشی، ترجمه ی دكتر شیرزای، امیركبیر.

الهیات در نهج البلاغه، لطف الله صافی گلپایگانی، بنیاد نهج البلاغه.

امامت در نهج البلاغه، استاد محمد تقی شریعتی، انتشارات بعثت.

انسان كامل از دیدگاه نهج البلاغه، حسن حسن زاده ی آملی، بنیاد نهج البلاغه

با نهج البلاغه آشنا بشویم، هیات تحریریه ی بنیاد نهج البلاغه

بررسی اسناد و مدارك نهج البلاغه، دكتر سید جواد مصطفوی، انتشارات حكمت

بیت المال در نهج البلاغه، آیت الله حسین نوری، بنیاد نهج البلاغه.

پرتوی از نهج البلاغه، سید محمد مهدی جعفری، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

پژوهشی در اسناد و مدارك نهج البلاغه، سید محمد مهدی جعفری، انتشارات قلم

تحلیلی از مدیریت اسلامی در پنج سال رهبری امام علی علیه السلام، غلامرضا اشرف سمنانی، موسسه ی انتشارات بعثت.

جامعه از دیدگاه نهج البلاغه، ولی الله برزگر كلیشمی، سازمان تبلیغات اسلامی.

جنگ و جهاد در نهج البلاغه، حسین شفایی، دفتر انتشارات اسلامی

جهاد از دیدگاه امام علی علیه السلام در نهج البلاغه، عباسعلی عمید زنجانی، وزارت ارشاد اسلامی

حكمت اصول سیاسی اسلام، علامه محمدتقی جعفری، بنیاد نهج البلاغه.

[صفحه 50]

حكمت الهی و نهج البلاغه، شهید دكتر مفتح

حكمت نظری و عملی در نهج البلاغه، حجه الاسلام جوادی آملی

حكومت در نگاه علی، عباس فرحبخش و جواد شفیعیان، انتشارات قلم

خوارج از دیدگاه نهج البلاغه، حجه الاسلام حسین نوری.

درآمدی بر صنایع ادبی در كلام امام علی (ع)، كریم زمانی جعفری، انتشارات اطلاعات.

در پیرامون نهج البلاغه، سید هبه الدین شهرستانی، ترجمه ی میرزاده ی اهری مقدمه و تصحیح و تحشیه از علی دوانی، دفتر انتشارات اسلامی

درسهایی از نهج البلاغه، سلسله درسهای آیه الله منتظری

درسهای سیاسی از نهج البلاغه، محمد تقی رهبر، سازمان تبلیغات اسلامی

دنیا در نهج البلاغه، سید مهدی شمس الدین، وزارت ارشاد اسلامی

دعاهای نهج البلاغه، عباس بهروزی

الدلیل علی موضوعات نهج البلاغه، یا نهج البلاغه موضوعی، علی انصاریان

رابطه ی نهج البلاغه با قرآن، دكتر سید جواد مصطفوی، بنیاد نهج البلاغه

زن از دیدگاه نهج البلاغه، فاطمه ی علائی رحمانی، سازمان تبلیغات اسلامی.

سیری در نهج البلاغه، استاد شهید مرتضی مطهری

سعاده التربیه فی نهج البلاغه، الدكتور اسعد احمد علی، بنیاد نهج البلاغه.

شوری در قرآن و در نهج البلاغه، استاد جعفر سبحانی

صحابه از دیدگاه نهج البلاغه، داوود الهامی، انتشارات هجرت.

فرمان مالك اشتر، ترجمه ی حسین علوی آوی، با دیباچه ی محمد تقی دانش پژوه، بنیاد نهج البلاغه

قانون (ترجمه ی دستور معالم الحكم) نوشته ی قاضی قضاعی، ترجمه ی دكتر حریرچی، انتشارات امیركبیر

[صفحه 51]

الكاشف عن الفاظ نهج البلاغه، دكتر سید جواد مصطفوی

كاوشی در نهج البلاغه (مجموعه ی مقالات سومین كنگره)، بنیاد نهج البلاغه

كلام جاودانه، استاد محمدرضا حكیمی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

مجموعه ی موضوعی نهج البلاغه و غررالحكم، به اهتمام علیرضا برازش

مسائل جامعه شناسی از دیدگاه امام علی (ع)، هیات تحریریه ی بنیاد نهج البلاغه.

معجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، محمد كاظم دشتی...، دفتر تبلیغات اسلامی

مواضع سیاسی حضرت علی (ع)، در قبال مخالفین، جلال درخشه، سازمان تبلیغات اسلامی.

نهج البلاغه از كیست؟ آیه الله شیخ محمد حسین آل یاسین، ترجمه ی محمود عابدی نهج البلاغه و گردآورنده ی آن (مجموعه ی مقالات) بنیاد نهج البلاغه

یادنامه های كنگره های نهج البلاغه، بنیاد نهج البلاغه

علاوه بر كتب فوق، به نهج البلاغه هایی كه با ترجمه و بدون ترجمه منتشر شده است نیز لازم است مراجعه كنید.

[صفحه 53]

صفحه 46، 47، 48، 49، 50، 51، 53.